Köpekbalıklarının ‘sesi’ keşfedildi: Bir av tüfeği patlaması kadar güçlü

Jacklin Kwan*

Araştırmacılar, köpekbalıklarının bir deniz laboratuvarında elle tutuldukları sırada klik sesi çıkardıklarını fark ettikten sonra bilinen ilk ses kayıtlarını yaptılar.

Köpekbalıklarının uzun zamandır dilsiz oldukları, avlarını avlamak ve avcılardan kaçınmak için gizliliğe güvendikleri düşünülüyordu. Ancak şimdi, ses çıkardıkları ilk kez kaydedilmiş oluyor.

Yeni kayıtlar, Yeni Zelanda’ya özgü küçük, dipte yaşayan köpekbalıkları olan rig köpekbalıklarının (Mustelus lenticulatus) su altında araştırmacılar tarafından ele alındığında farklı tıklamalar çıkardığını ortaya koyuyor. Royal Society Open Science dergisinde geçtiğimiz çarşamba günü (26 Mart) yayımlanan bir çalışmaya göre, bu sesler tutarlı, birden fazla birey arasında tekrarlanıyor ve potansiyel olarak sıkıntı veya savunma tepkileriyle bağlantılı.

Kayıtlar, aktif olarak ses üreten bir köpekbalığının bilinen ilk örneğini temsil ediyor. Woods Hole Oşinografi Enstitüsünde araştırmacı olan Çalışmanın Başyazarı Carolin Nieder, Live Science’a verdiği demeçte, “Köpekbalıklarının işitme duyularından daha rafine duyu sistemleri vardır; örneğin elektro-reseptörleri, koku alma duyuları ve suda ilerleme şekilleri gibi” diyor, “Ancak sesin hiç önemli olmadığına dair orijinal varsayımın da muhtemelen doğru olmadığını düşünüyorum.”

Auckland Üniversitesi Leigh Deniz Laboratuvarında yapılan rutin davranış deneyleri sırasında on yavru köpekbalığının ses çıkardığı tesadüfen gözlemlendi. Araştırmacılar tarafından su altında kısa bir süre tutulduklarında, 10 köpekbalığının hepsi duyulabilir tıklamalar üretti.

Nieder, bu tıklama seslerinin ilk birkaç kullanım sırasında çok sık olduğunu, ancak deneyler ilerledikçe kesildiğini söylüyor. “Belki de artık hayatları için korkmuyorlardı” diyen Nieder, vahşi doğada yüksek sesli tıklamaların yavru köpekbalıklarının yırtıcılar tarafından yakalandıklarında kaçmaları için bir anlık dikkat dağıtma işlevi görebileceğini de sözlerine ekliyor.

Çoğu köpekbalığının sessiz olduğu düşünülmektedir çünkü yüzme keseleri (Balıklar tarafından ses çıkarmak için yaygın olarak kullanılan hava dolu keseler) yoktur. Araştırmalar, köpekbalıklarının mikroBT taramaları ve 3D rekonstrüksiyonlarında da belirgin bir ses üreten organ veya yapı ortaya koymadı.

Ekip, seslerin, köpekbalıklarının dişlerini takırdatmasından kaynaklanıyor olabileceğini öne sürdü. Rig köpekbalıkları, yengeç gibi sert kabuklu avları ezmek için ideal olan, sıkıca paketlenmiş, plaka benzeri oluşumlar halinde düzenlenmiş geniş, küt dişlere sahiptir. Araştırmacılar, bu “kaldırım diş yapısının”, çeneleri kapandığında ses çıkarmak gibi ikinci bir işleve de hizmet edebileceğini söyledi.

Ancak Nieder, tıklama üretimi sırasında köpekbalıklarının çenelerinin doğrudan gözlemlenmemesi nedeniyle mekanizmanın spekülatif kaldığını belirtti.

Her bir tıklama yaklaşık 48 milisaniye sürdü ve ses seviyesi bazen 155 desibeli aştı, bu da av tüfeği patlamasıyla karşılaştırılabilir.

Tıklamaların yaklaşık dörtte üçü tekli patlamalardı, geri kalanı ise kısa çift tıklamalardı. Bilim insanları, bu tıklamaların yaklaşık yüzde 70’ine sakin, sallanan vücut hareketlerinin eşlik ettiğini, ancak birkaçının görünürde hiçbir hareket olmadan gerçekleştiğini gözlemledi. Tıklamanın elle tutulmalarına karşı tesadüfi bir tepki mi yoksa kasıtlı bir davranış mı olduğu bilinmemektedir.

Köpekbalıklarının kendi işitme aralığı büyük ölçüde 1 kilohertzin altında, tıklamalarının frekanslarından çok daha düşük, yani tıklamaların diğer köpekbalıklarıyla iletişim kurmak için olması pek olası değil.

Bununla birlikte, Yeni Zelanda kürklü fokları (Arctocephalus forsteri) gibi bazı bilinen avcılar daha yüksek frekanslara duyarlıdır ve keskin klik seslerinden ürkebilir veya kafaları karışabilir.

Köpekbalıklarının yakın akrabaları olan çeşitli vatoz ve paten türlerinin de dalgıçlar tarafından rahatsız edildiklerinde klik sesi çıkardıkları bilinmektedir. Bu seslerin uyarı sinyalleri veya tehlike çağrıları olarak hizmet ettiği düşünülmektedir.

Nieder, gelecekte yapılacak çalışmalarda yakın akraba köpekbalığı türlerinin de ses çıkarma yeteneğine sahip olup olmadıklarının ve strese tepki olarak ses çıkarıp çıkarmadıklarının araştırılabileceğini söyledi.

Çalışmada yer almayan IUCN Köpekbalığı Uzman Grubundan Köpekbalığı Biyoloğu Adrian Gutteridge, köpekbalığı tıklamalarının ne için olduğunu ve ne anlama gelebileceğini belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulacağını söyledi.

Live Science’a verdiği demeçte, “Bunun bir tepki mi olduğunu söylemek için henüz çok erken, bir nevi ‘Git başımdan’ mı diyorlar yoksa sadece sinir sistemleri ateşleniyor ve bu da dişlerinin ve çenelerinin tıkırdamasına mı neden oluyor?​” dedi.

Not: Bu yazının orijinali livescience.com’da yayınlanmıştı. (Çeviri: Evrensel)